Kwasica żwacza, czyli niestrawność kwaśna, stanowi problem w hodowli bydła mlecznego i jest przyczyną bardzo dużych strat ekonomicznych. O kwasicy żwacza mówi się wtedy, gdy kwasowość żwacza, spada na dłuższy okres poniżej 6,0 pH.
Kwasica żwacza – przyczyny
Choroba ta występuje głównie po przekarmieniu lub przypadkowym zjedzeniu dużych ilości pasz bogatych w łatwostrawne węglowodany:
mieszanki zbożowe,
otręby,
buraki cukrowe,
buraki pastewne,
liście buraczane,
wysłodki,
melasa,
ziemniaki,
młode trawy,
przy intensywnym żywieniu koncentratami granulowanymi.
Zachorowania na kwasicę obserwuje się również po nagłym przejściu w żywieniu zwierząt z paszy objętościowej (siano, słoma) bogatej w suchą masę i włókno surowe na paszę o dużej zawartości łatwostrawnych węglowodanów (młode trawy), gdy zostały podane bez uprzedniego stopniowego przyzwyczajania do nowej paszy.
Szczególnie należy uważać przy zmianie paszy w okresie okołoporodowym przechodząc z karmy dla krów zasuszonych, na paszę wysokoenergetyczną stosowaną na początku laktacji. Minimalny okres adaptacji przy stopniowym wprowadzaniu nowego rodzaju paszy powinien wynosić 10 –14 dni.
Stosowane pasze (szczególnie gdy używamy wóz paszowy) powinny być właściwie rozdrobnione. Cząstki pokarmu krótsze niż 3,5 – 4cm słabo stymulują ruchy żwacza, a tym samym wydzielanie ślin, która jest naturalnym buforem, co w takich warunkach może być przyczyną przewlekłej kwasicy.
W następstwie omówionych przyczyn w żwaczu występuje zwiększone wytwarzanie i gromadzenie dużych ilości kwasu mlekowego. Prowadzi to do rozwoju niekorzystnych zmian w składzie flory i fauny żwacza. Kwasy uszkadzają błonę śluzową żwacza (zmiany zapalne na dużej powierzchni), co w najcięższych przypadkach powoduje, że substancje toksyczne i kwasy przenikają do krwi. W efekcie prowadzi to do śmierci zwierzęcia.
Kwasica żwacza – objawy
Przebieg choroby może być ostry, czyli przebiegający szybko (1 – 7 dni), lub powoli (przewlekły) trwający długo w czasie i nie dający wyraźnych objawów.
Objawy ostrej kwasicy żwacza pojawiają się już kilka godzin po nagłej zmianie żywienia, lub przekarmieniu wcześniej wymienionymi rodzajami pasz:
występuje wodnista biegunka z widocznymi fragmentami niestrawionej paszy,
zwierzęta zgrzytają zębami, pozostając przeważnie w pozycji leżącej,
pojawia się obfite ślinienie,
utrata apetytu,
nasilona jest motoryka żwacza (słyszalne są ciągle, nieprzerwane szmery żwacza),
oddech jest przyspieszony, w ciężkim przebiegu stwierdza się objawy duszności,
zwierzęta są niespokojne, stękają, z ich pyska czuć kwaśny zapach.
Jeśli krowa nie jest leczona, to zaczyna zalegać, a śmierć następuje w ciągu 2 -3 dni.
Postać przewlekła kwasicy przebiega bez wyraźnych objawów klinicznych.
Przejawem przewlekłej kwasicy żwacza może być spadek wydajności mlecznej, zawartości tłuszczu w mleku, różnie nasilona biegunka. Zdarzają się wtedy w stadzie nagłe zachorowania z objawami niestrawności, zmniejszenie apetytu, osłabione przeżuwanie. Zwiększa się podatność na zakażenia, nasila się występowanie zapaleń wymienia, racic, przemieszczenia trawieńca, porażenia poporodowego. Dochodzi do zmniejszonej skuteczności inseminacji, pojawiają się przedwczesne porody i ronienia, stany zapalne macicy.
Kwasica żwacza – leczenie i zapobieganie
Ciężkie przypadki kwasicy wymagają bezwzględnie interwencji lekarza weterynarii.
W przypadkach lżej przebiegających należy wyeliminować lub zmniejszyć podaż pasz węglowodanowych. Na początku należy podać tylko siano i słomę, uzupełniając dawkę stopniowo w miarę powrotu do zdrowia paszą treściwą i kiszonką (po 4 – 5 dniach). Kolejność zadawania pasz: najpierw pasza włóknista, potem treściwa. Udział zbóż w dawce zwiększa się stopniowo, tj. w ciągu 6 tygodni. Gniecenie i śrutowanie zboża jest lepsze niż mielenie.
Podanie preparatów zawierających sód (np. ACIDmedic, lub Biorumetol) powoduje przywrócenie prawidłowych procesów trawienia oraz stabilizuje pH żwacza na właściwym poziomie.
W przebiegu kwasicy dochodzi do zaburzeń w gospodarce mineralnej, m.in. obniżenie poziomu wapnia, dlatego warto podać płynną mieszankę paszową zawierającą łatwo przyswajalną energię oraz zawiązki wapnia.
Straty ekonomiczne w hodowli bydła mlecznego spowodowane przewlekłą kwasicą są ogromne, gdyż brak u zwierząt wyraźnych objawów klinicznych, co sprawia, że jest ona przez hodowcę najczęściej niezauważalna.